پل خواجو برروی رودخانه زاینده رود اصفهان

پل خواجو یکی از پل‌های زیبا و تاریخی شهر اصفهان است که برروی رودخانه زاینده‌رود بنا شده است. این پل همه‌روزه به‌خصوص زمانی که رودخانه پر از آب است، پذیرای گردشگرانی است که قصد دارند از کنار هم قرار گرفتن تاریخ و طبیعت لذت ببرند.

معرفی پل خواجو

پل خواجو یکی از چندین پل اصفهان بر روی زاینده‌رود است که به‌عنوان زیباترین پل اصفهان شناخته می‌شود. این پل در شرق سی‌وسه پل قرار دارد و علاوه بر معماری چشم‌نواز، نقاشی‌های زیبایی را نیز به نمایش می‌گذارد و قسمت میانی آن همچون نگینی می‌درخشد. قدم زدن بر روی این پل می‌تواند یکی از لذت‌بخش‌ترین لحظات را برای شما خلق کند و هنگام غروب و اوایل شب، محلی برای خوشگذرانی به‌شمار رود.

در مورد ابعاد و اندازه‌های پل خواجو، در گذشته افراد بسیاری اندازه‌گیری‌هایی انجام داده‌اند و بیشتر آن‌ها معتقد بودند که طول پل خواجو ۱۵۰ متر و پهنای آن ۱۴ متر است و دارای ۲۶ دهانه و ۲۱ جوی می‌باشد ولی اسناد و مدارک امروزی ثابت می‌نماید که طول این پل در حدود ۱۳۳ متر و پهنای آن چیزی حدود ۱۲ متر می‌باشد. در دو طرف پل خواجو ۵۱ طاق و یا غرفه بنا شده است که طول هر کدام از سنگ‌ها به بیش از ۲ متر و ارتفاع ستون‌های پل به بیش از ۲۰ متر می‌رسد. در میانه و وسط پل بنایی برای اقامتگاه موقتی شاهان صفوی و خانواده در نظر گرفته شده بود که به نام بیگلربیگی شهرت یافته است.

تزئینات این پل به حدی زیباست که دل را ربوده و چشم‌ها را به خود خیره می‌سازد. در تمامی بخش‌ها، پل با کاشی‌کاری‌هایی زیبا تزیئن شده که با گذشتن آب انعکاسی زیبا ایجاد می‌نماید. همچنین توسط ۱۱ پله می‌توان به کف رودخانه زاینده‌رود رسید و از دقت و ظرافت آجرکاری‌های تراش‌خورده لذت برد.

تاریخچه پل

قبل از سال ۱۰۶۰ هجری قمری که شاه عباس دوم صفوی دستور ساخت پل خواجو را صادر کرد، منابع تاریخی بیانگر این هستند که پل دیگری در همین قسمت از شهر اصفهان به نام پل حسن بیگ وجود داشته که طبق دستور شاه عباس دوم تخریب شده و پل خواجو به‌عنوان یکی از زیباترین بناهای تاریخی ایران جایگزین آن شده است.

اهداف زیادی در ساخت این پل دخیل بوده‌اند بطوری‌که برخی از پژوهشگران و تاریخ‌نگاران معتقدند که این پل به‌منظور مرتبط ساختن دو محله معروف شهر اصفهان که دروازه حسن‌آباد و خواجو را با راه شیراز و تخت فولاد که نام گورستانی مشهور در اصفهان است، متصل می‌کرده، ایجاد شد. همچنین ساخت این پل باعث شد تا زرتشتیان که در محله آن طرف رودخانه سکنی داشتند، دیگر برای عبور از رودخانه زاینده‌رود از خیابان چهارباغ عبور نکرده و راه کوتاه‌تری را طی نمایند. علاوه بر این، پل خواجو تنها نقش یک پل ارتباطی را دارا نبوده بلکه در مواقع لزوم از آن به عنوان سد یا آب‌بند هم استفاده می‌شده است و به همین منظور در سال ۱۰۶۸ هجری قمری آب بندهایی نیز ایجاد شدند تا در صورت بسته شدن، باعث جمع شدن آب و تشکیل دریاچه در یک سوی پل شوند.

 این پل در بخش شرقی و غربی میان پل، دارایی بنایی با تزئینات نقاشی است که پادشاهان و درباریان از آن برای دیدن مسابقات شنا و قایق‌رانی استفاده می‌کردند. همچنین بنای میان پل به‌عنوان اقامتگاه کوتاه‌مدت شاه و خانواده‌اش محسوب می‌شد.

اسامی مختلف پل خواجو از گذشته تاکنون

پل خواجو از گذشته تاکنون دارای نام‌های متعددی ازجمله پل شاه، بابارکن الدین (مسیر رفتن به خانقاه و آرامگاه بابا رکن‌الدین و تخت فولاد)، حسن‌آباد، شاهی و شیراز بوده است. همچنین از آنجایی که قبل از ساخت پل خواجو، پل دیگری به‌نام پل حسن‌بیگ یا بیگلربیگی وجود داشت که به دستور شاه عباس دوم تخریب شد، این پل به نام پل بیگلربیگی نیز شناخته می‌شود.

در حال حاضر، نام این پل، پل خواجو می‌باشد که به‌دلیل احترام به خواجه‌های دوران صفوی، از تحریفی از لغت خواجه استفاده شده است و در محله خواجو نیز قرار دارد.

معماری پل

پل خواجو از نظر معماری بسیار شگفت‌انگیز و دقیق است، بطوریکه کارشناسان معماری از پل خواجو به‌عنوان نقطه اوج در صنعت پل‌سازی ایران یاد می‌کنند. برای ساخت پایه‌های این پل، لایه‌های شن و ماسه رودخانه را در محل پل کنار زده و پی پل را بر روی لایه‌ای از کنگلومرا بنا کرده‌اند. همچنین بستر رودخانه در کنار پایه‌های پل، سنگفرش شده تا اثرات تخریبی آب همچون فرسایش و آب‌بردگی به حداقل برسد. این امر باعث شده تا امروزه در کنار پایه‌های پل هیچ اثری از فرسایش و آب‌بردگی به چشم نخورد. زیاد بودن سطح اتصال پل به بستر رودخانه و شکل پایه‌های پل نیز نقش به‌سزایی در این استحکام دارند، به همین دلیل لغزش پایه‌ها و واژگونی برای پل خواجو معنا ندارد.

تمامی ابعاد و اندازه‌های پل خواجو در هنگام ساخت به دقت محاسبه و بررسی شده‌اند، به همین دلیل اصول معماری تقارن و تناسب در سرتاسر این پل به چشم می‌خورد. تصویر پل در آب باعث ایجاد تقارن انعکاسی شده و با منعکس شدن تصویر پل در دو طرف محور خود در آب، به صورت یکسان دیده می‌شود. برای درک این نوع تقارن، باید در زیر پل ایستاد زیرا در قسمت بالایی و میانی پایه‌های پل و در تمامی تالارها، چهار فرورفتگی‌ وجود دارد که با یک ریتم و آهنگ منظم در طول ضلع شرقی تکرار شده‌اند. اصل تناسب در معماری پل خواجه نیز موضوع دیگری است که به دلیل وجود یک سازمان‌دهی فضایی خطی موجب ایجاد احساس نظم بین اجزای پل می‌شود. همچنین تناسب فضاهای میانی پل از لحاظ طول و عرض باعث شده تا فضایی لازم برای تامین نور و دیدن دو سوی پل ایجاد شود و تصویری جالب را پیش روی افراد قرار دهد. طاق روی پایه‌ها و یا همان سقفی که گذرگاه پل روی آن قرار دارد از سیستم طاق‌های آهنگ و گنبدهای عرقچین تشکیل شده است. استفاده از این فرم در ساختار پل، باربری و پایداری عالی را به‌وجود آورده است.

مصالح به‌کار رفته در ساخت پل نیز شامل آجر، سنگ (در بستر رودخانه، پایه‌های پل و حتی قسمتی از جرز دیوار و بدنه‌سازی) و مقدار اندکی چوب برای بستن دریچه‌های آب‌گیر سدها می‌باشد و از ملات‌های آهکی به ویژه ساروج که در برابر آب بسیار مقاوم هستند برای پایه‌ها و پی‌ها و از ملات گچ در طاق‌ها، جرزها، بندکشی‌ها و تزئینات اتاق‌های شاهی استفاده شده است. همچنین برای زینت بخشیدن به برخی قسمت‌های پل از کاشی‌های خشتی و معقلی با طرح‌های متنوع استفاده شده است.